Jedna od značajnih tačaka u programu Andrićeva boravka u Parizu bilo je njegovo predavanje o izvorima “Travničke hronike”. Predavanje je održano 24. aprila 1956. godine, u Institutu za slavenske studije Univerziteta u Parizu (institut d’Etudes slaves de l’Universitè de Paris). U ime Instituta, predavača je francuskoj publici predstavio Iv Šatenjo, istaknuti francuski geograf i diplomata, koji je najveći dio svoga života i niz radova posvetio proučavanju naših zemalja i naroda, za što ih je ne malo zadužio. U svom predavanju, Ivo Andric je iznio, uglavnom, one iste podatke i činjenice koje je i meni ljubazno saopštio u svojim pismima od 12. marta i 21. decembra 1956. godine, i koje sam ja, u sažetom obliku saopštio u Uvodu svoje knjige: “Istorijski izvori” “Travničke hronike” Ive Andrića i njihova umjetnička transpozicija”. Slobodan sam taj fragment ovdje reprodukovati:
“Bilo je to 1924. godine. U ruke pisca dospjela je jedna zanimljiva knjiga srpskog istoričara dr Mihajla Gavrilovića: Ispisi iz Pariskih arhiva. Posebnu pažnju Ive Andrića privlače izvještaji francuskog konzula u Travniku Pjera Davida (na pragu XIX stoljeća). Prilikom čitanja ove knjige kod pisca se začinje, vjerovatno, prva misao o budućem djelu: njegov umjetnički nagon mu govori da se ta građa može zgodno iskoristiti za jedno književno djelo. Ivo Andrić će imati prilike, tri godine docnije, za vrijeme svoga boravka u Parizu 1927. godine, da pročita u Arhivu Ministarstva vanjskih poslova sve ove i mnoge druge izvještaje Davidove u rukopisu. Osim toga, deset godina docnije, u septembru 1937. godine, on će proučiti, u Državnom arhivu u Beču, izvještaje austrijskih konzula u Travniku, Paula fon Mitesera i Jakoba fon Paulića. Iz svih ovih, kao i iz drugih dokumenata, Ivo Andrić će ispisati izvode. U isto vrijeme, on će, u toku svoje karijere, bilježiti zapažanja i refleksije o ljudima i o životu. Tako se “konsulski dosije”, kako ga je on nazvao, širio, ličnosti budućeg djela su se malo po malo rađale i rasle uporedo s ličnostima drugih Andrićevih djela.
Godine 1941. Ivo Andrić se našao u Beogradu, koji su okupirale njemačke trupe. Zatvoren u svojoj sobi, on se laća, u ovom teškom vremenu strepnji i neizvjesnosti (in augustia temporum, po njegovoj sopstvenoj riječi), svojih zapisa o konzulima i počinje da izrađuje svoje djelo, da evocira “konsulska vremena” u Bosni, s početka XIX stoljeća. Knjiga, od 494 štampane stranice, bila je završena u aprilu 1942, a objavljena je poslije oslobođenja, u avgustu 1945, pod današnjim naslovom: “Travnička hronika”.
Maj, 1975.
Dr Midhat Šamić (Kazivanja o Andriću)
